Jan Leyers, moslimcultuur en moderniteit revisited

Zemni, Van Robaeys (...)

Wie gaat er nu eens echt in op de vraag die Jan Leyers aan de orde heeft gesteld..

Het islamfundamentalisme richt zich op een moderne wijze tegen de moderniteit. Dat zag Jan Leyers – onderweg naar Mekka – voor zijn ogen gebeuren en hij benoemde dat als anti-modern gedrag. "Nee," corrigeerde Zemni, "wanneer men zich op een georganiseerde en systematische wijze keert tegen de moderniteit, dan is dat juist typisch modern." Dat lijkt me wetenschappelijk correct. Maar, zo dacht ik, dat is de kwestie niet. De onderliggende vraag van Jan Leyers is niet die naar wetenschappelijke definities, maar naar – ik kan er ook niets aan doen – naar waarden, rechten en normen, die voor ons gevoel met het moderne project zo onlosmakelijk verbonden zijn dat het begrip "moderniteit" los daarvan geen betekenis heeft. Dàt verdient verdere bezinning.

Hoopvol begon ik dan ook de "brief van de dag" van Piet Van Robaeys te lezen (DM 3/11/2007) Helaas ging die daar juist niet op in. Hij bevestigde enkel een hele reeks vooroordelen vanuit een – laat ik het eens zo noemen – typisch modern definitie-fetisjisme

"Ik definieer een term, orden de gegevens met behulp van die term en stel dan vast dat het klopt." Ja, nogal logisch.

In dit stuk wemelt het van waarde-oordelen vanuit een vertrouwde west-europese historische schematisering, waarbij de term pré-modern gelijk staat met alles wat de auteur slecht vindt.  Het "individuele vrijheids perspectief" is het nivellerende scheermes van Ockham en in een lawine van moelijke woorden worden alle geloven, beschouwingswijzen die ook nog iets anders belangrijk willen vinden en dat soms op strijdbare wijze naar voren brengen als "pré-modern" gekwalificeerd (lees: achterhaald, primitief, dom, verwerpelijk). Zo'n redeneerwijze is niet alleen typisch modern, maar vooral ook gevaarlijk aanlokkelijk. Alles klopt nu zo mooi. Gemakshalve zijn we echter vergeten te checken of die schematisering eigenlijk wel recht doet aan de werkelijkheid, ik bedoel: het leven. Trouwens, nu ik toch bezig ben: Vaak is is zo'n schematisering de aanloop naar een nieuwe ideologie of fundamentalisme...

Terzake: Het moderne vooruitgangsgeloof is geïmplodeerd. Na twee Wereldoorlogen en een Koude erboven op, hebben we vast moeten stellen dat de maakbaarheid van de ideale samenleving een illusie is. Weet u nog: Jaren 80: die franse filosoof, Lyotard: het einde van de "grote verhalen" jaren 90: de machtsgreep van het ene grote anti-verhaal waartegen je geen verhaal hebt: de internationale economische wetmatigheden...

Wordt het niet eens tijd vroeg ik mij af, toen ik beide artikelen las, dat ook sociologen en filosofen zich hiervan beginnen rekenschap te geven ? We leven in een radicaal plurale samenleving en dat is niet makkelijk zonder "groot overkoepelend verhaal". Brokstukken moderniteit zwerven ongecontroleerd rond in onze samenleving (technisch vernuft, gesofiticeerde wapens, massamedia, kennis van indoctrinatietechnieken, onderwijsmethoden, democratische principes...). Het verschil met vroeger is (en dat is het post-moderne karakter ervan) dat die nu door eender wie kunnen worden gebruikt voor eender wat: Amerikaanse sectes, fundamentalistische moslims, altenatieve genezers, rechts en linkse extremisten: ze kunnen zo modern zijn als ik weet niet wat. En er is géén overkoepelend verhaal meer, waarmee wij goed en kwaad kunnen schiften. Dat is de tragische "condition post-moderne".

Daarover zou ik onze wetenschappers eens wat meer willen horen, in plaats van dat ieder voor z'n eigen deur veegt. En ik vroeg me af, of het dat niet was, wat Jan Leyers heeft willen signaleren met zijn gewraakte (gesmaakte) boutade.