kindjewiegen met Schütz:

de intermedi van de engel in de het kerstoratorium

In Schütz's tijd was het ook in de Lutherse kerken in Duitsland (d.w.z. niet overal, maar wel in Sachsen dus) nog gebruikelijk om tijdens de nachtmis (vesper) het Christkindlwiegen te praktiseren. De gelegenheid daartoe wordt zelfs nadrukkelijk aangeduid in aanwijzingen voor de uitvoering. Ik zag dat voor het eerst, omdat in de enige druk (evangelierecitatieven) in het nawoord ook beschreven wordt hoe de intermedia moeten worden 'bezet' (stemmen: vocaliter en instrumentaliter). En en bij het eerste intermedium staat niet enkel dat een 'discantstem' met 2 violleta en 1 violon moeten worden voorzien, maar wordt ook de zin toegevoegd: Worunter des ChristKindleins Wiege bißweilen mit eingeführt." (Ik vertaal: "Tijdens deze muziek kan het Christuskindwieg(en) af en toe worden ingelast"... of moet ik dit letterlijk verstaan: Wordt het kindje met de kribbe binnengebracht?) Het metrum van Schütz's toonzetting is drievoudig, dus ik zie : 'wiegen'. NB: bij de twee laatste (Stehe auf Joseph) wordt nogmaals naar 'die Wiege' verwezen. Beide hebben ook (deels) een 'triple metre'. En als je in de handschriften kijkt, zie je dat die zin er ook bij staat (incl. het werkwoord 'einführen', wat dus volgens mij zoveel betekent als 'uitvoeren'. Men zal de kribben niet 3x binnenbrengen.) Je ziet het voor je... de evangelist zingt het verhaal en dan klinkt van bij het orgel (opzij vooraan) het intermedium... en zijn er enkele koorknapen, of diakens die het kribje op/bij het altaar op de maat van de muziek heen-en-weer bewegen. Wiegen - en misschien beweeg het volk wel zachtjes mee. Fraai. Een liturgisch ritueel waarbij het lichaam middels de beweging (senso-motorisch) zich de boodschap mag toeëigenen. Dat was nog heel gebruikelijk, ook in de Lutherse Länder. Men deed het vooral tijdens het Magnificat (na de preek, aan het slot): Tussen elke regel zong men toen namelijk een 'kerst-leis', waarvan velen met een maat in drie-en. Bij het kindelwiegen ontstaat er / is er / een gevoel van 'tederheid', 'zorgzame aandacht'. Dat doortrekt de hele gemeenschap. Het zal geen toeval zijn dat de twee laatste keren (intermedium VII en VIII) de 'voedstervader', de 'beschermer van het kwetsbare kind' wordt aangesproken door de engel (Stehe auf Joseph, und nimm das Kindlein und seine Mutter..) Hier de bronnen:

1. Vermelding bij de beschrijving van de 10 concerti die men in Dresden en Leipzig kan verkrijgen bij de cantor/organist. (= introductie, besluit en de 8 intermedi van het kerstoratorium) op de laatste pagina van de gedrukte uitgave van de evangelistenpartij met bc: Intermedium 1, 7 en 8. Telkens het stuk waar de 'engel des Heren' spreekt, eerst tot de herders, dan 2x tot Jozef

beschrijving van de 10 concerti (bezetting) onderaan de beschrijvende pagina ed. 1664 . De hele pagina hier

2. Vermelding op het los overgeleverde stemmateriaal van de betreffende intermedi bevestigt dit gebruik. Hier ziet u een foto van het handschrift uit de kritische uitgave (violetta 1, Bettina Varwig, 2016) Boven de noten staat:

“Intermedium i. Der Engel zu den Hirten auf dem Felde.

Canto Solo con 3 Viole. Worunter des Christkindleins Wige mit eingeführet | wirdt“

Intermedium 1 (violetta) - Düben verzameling - Uppsala (foto uit Bärenreiter kritische editie, Bettina Varwig)

Intermedium VII

Bij Canto Solo ,Intermedium 7. Solo con due Violette. "Der Engel' Worunter des Christkindleins | Wiege mit eingeführet wird"
Bij het afschrift voor Violetta 1 und 2: "Der Engell zu | Joseph: I Cantus Solus cum tribus violis. Darinnen abermals des | Christkindleins Wiege eingeführet wird."

Intermedium VIII

Canto Solo:,,Intermedium octavum. Der Engel zu Joseph. | Canto Solo con 3 Stromenti: Worunter anfänglich abermals | des Christ Kindleins Wiege eingeführet wird "
Bij het Organum: „Angelus canto solo con 2 Violette" Titel in U1 (01): „Der Engell Zu Joseph. | Cantus Solus cum tribus Violis. Worunter wiederumb des Christ | Kindleins wiege eingeführet wird."

Waarom Jozef, waarom 'kindjewiegen'?

Typisch 'kerstwiegelied' uit die tijd (vaak gezongen in de Nachtmis tussen de Magnificat verzen)

Joseph, lieber Joseph mein, hilf mir wiegen mein Kindelein, Gott, der wird dein Löhner sein im Himmelreiche…. Jozef helpt Maria en het kind (hij zorgt, hij redt, brengt in veiligheid, en helpt bij het slapen in moeilijke tijden). Dat past helemaal bij de kersthistoria. En is actueel. Altijd.

Deze traditie bestond ook in DRESDEN (quote from an article by Markus A. Rathey, Carnival and Sacred Drama: Schütz’s Christmas Historia and the transformation of Christmas in the second half of the seventeenth century. [Early Music History (2017) Volume 36, 159-191

Music, at least at the court in Dresden, was not a substitute for visual art, but rather a supplement in a multi-sensory ritual that involved the spoken word, music and visual art. The physical enactment of the rocking of the child fitted well into this multi-sensory experience of the religious ritual…. senso-motorisch The physical rocking of the Christ Child in the cradle was a symbolic enactment of the role of Joseph, who took care of the child on behalf of Mary. By rocking the cradle, the performer not only became part of the narrative but also symbolically established an emotional bond with the divine Child. Just as Baroque dance84 and Baroque opera were a rehearsal and reflection of social order, the rocking of the child in Schütz’s Christmas Historia symbolically connected the performer with the newborn Jesus.