Een collectieve rouwverwerkingspsalm, psalm137
[Begint als een klaagzang (wij zaten
terneer, wij weenden - verleden tijd), slaat om in een
verheffing van de Heer/Jeruzalem als hoogste waarde (Twee eden van trouw aan
Sion, en zijn God worden gezworen), eindigt met een roep om vergelding (in
krasse taal, rauw als de rouw - Babylon's zuigelingen verpletteren tegen de muur.
Bijna niet opschrijfbaar, die zin, nauwelijks voorleesbaar... maar wel uit
het èchte léven gegrepen).
Viering
in de Brabantse Olijfberg (zondag 'oculi', 12 maart 2023)
Hoofdmuziek:
Psalm 137 koor, orkest, orgel van Guy Ropartz (1864-1955). - zie
https://website.procant.be/ropartz-ps-136-137/
historische achtergrond
van Psalm 137
uitleg van psalm 137
Naast het Babel/Juda van toen zet ik Rusland/Ukraïne van vandaag;
KRANT: De MORGEN januari 2023
De dag dat een raket insloeg
Op
zaterdag 14 januari 15.40 uur slaat een Russische Kh-22 raket, zo groot als
een touringcar, in op een woonblok aan de Overwinningskaai, om precies te
zijn: in nr. 118, in Dnipro (stad van ca. 1.000.000 inwoners). Meer dan
dertig appartementen zijn onmiddellijk verdwenen (gaan in vlammen op is te
vriendelijk: ze ‘verdampen in één klap, inclusief de inwoners). De
appartementen zijn met bijna chirurgische precisie aan stukken gescheurd,
daken en muren weggeslagen waardoor je plots kunt binnenkijken in de half
verwoeste woonkamers, badkamers en keukens. Een schaal met fruit staat nog
ongeschonden op tafel in een keuken die opengemaakt lijkt als een
poppenhuis. In een andere flat hangt een schilderij van een hond scheef aan
een keukenmuur. De rest van de keuken is er niet meer.
Dinsdagochtend komen families van enkele slachtoffers samen op de plaats van
de ramp. Ze houden een stille wake. Tot een vader zijn woede begint uit te
schreeuwen. “De Russen, laat ze allemaal omkomen, duivels zijn het”, roept
hij uit. Hij houdt zijn telefoon omhoog om een filmpje te toen van zijn
kleinzoon. “Dit kind ligt nog altijd onder het puin! Ik vervloek ze en ik
wens dat van elk Russisch gezin twee of drie kinderen ergens onder
brokstukken ligt, net als deze jongen.”
Historische
achtergrond bij Psalm 137: het rijk van Babylon
Wiki: Nebukadnezar II regeerde van 605 tot 562
v.Chr. Hij herstelde het Babylonische Rijk in z’n oude glorie door grote
restauratie- en bouwactiveiten…
Zo stond hij te boek, zo wilde hij
herinnerd worden. ECHTER: daarvoor voerde hij wel de eerste 20 jaar van z’n
bewind bijna voortdurend een veroverings- onderwerpingsoorlog.
- Assyrië, vorige grootmacht,
(verantwoordelijk voor de verdwijning van de 10 stammen) definitief
uitschakelen.
- Egypte, de andere grootmacht van die tijd neutraliseren…
- Alle kleine landjes, vorstendommetjes, tussenin tot vazalstaten herleiden
Sommigen kozen zijn kant: Edom.
Anderen verzetten zich: die vaagde hij
van de aardbodem: Juda [En Edom, buurland, pikte een graantje mee. Sindsdien
heeft Edom een slechte naam in Juda]
De tweede helft van zijn regeerperiode is dan
periode van de herbouw, m.n. de hoofdstad Babylon werd weer in zijn vroegere
luister hersteld. Dat is juist. Alleen is die glorie toch wel bevlekt met bloed.
(Denk – contrast – aan David, die de tempel niet mocht bouwen… want teveel
bloed aan zijn hand)
- De poort
van Isjtar
- Tempel van Marduk
- En de toren/tempel van
Etemenanki… Volgens beschrijvingen 91m, hoog, bij Herodotus 421m (typisch
Herodotus!).
Trapsgewijs, gestapeld, de ziggurat der ziggurats (reeds present in
mythische tijden: Enuma Elish, scheppingsepos). Besef: ook het verhaal van de toren van
Babel is in de ballingschap vaak verteld (wellicht is het zelfs daar te boek
gesteld).
-
Kanalisering van de stad, terrasvormige bouwwijze, de beroemde hangende tuinen van
Babylon (wereldwonder)
Dat is de VOORKANT die in de boeken staat. Geschiedenis wordt
geschreven door de overwinnaars.
Wie voerde die werken uit?
Gedeporteerden werden voor deze vernieuwbouw ingeschakeld [vgl. de
voetbaltempels in Qatar]. De achterkant,
onderkant, waar de klappen vallen.
Waar lees je die verhalen? Waar zijn de
kronieken van de verslagen
volken? De verhalen over vermoorde ouders, weggevoerde kinderen? Ze spreken
zelf niet, want ze
zijn niet meer, er is enkel het verdriet bij de achterblijvenden, overblijvenden, de overlevenden,
vaak te groot voor woorden… (vgl: Rachel weent over haar kinderen (= profeet
Jeremia, tijdgenoot van de deportatie), en ze weigert zich te laten
troosten, omdat ze niet meer zijn).
De bijbel is een merkwaardig boek: grote delen bevatten nl. exact
dat andere verhaal dat niet verteld wordt in de succesgeschiedenisboeken
(propaganda der machtigen). Het biedt een contrastverhaal, complementair. Tegenschiedenis: alles ‘op z’n kop’
(Magnificat). En zo geven deze teksten stem aan wie geen stem (meer) heeft. Het perspectief
van de slaven in Egypte, ballingen in Babylon. En ze laten dat ook zien/voelen
(poëzie, liederen):
Wat dàt met een mens doet, daar te moeten leven, waar de klappen vallen, de
slachtoffers (en de naasten, de na-bestaanden), overlevenden.
Als
grootmachten op elkaar botsen en je ‘er voor niets’ tussenzit. (de Joden in
Nabucco's tijd, de gewone
mensen in Ukraïne)
Israel/ Juda ligt geprangd tussen de toenmalige
grootmachten. Slagveld van het Midden-oosten. Berucht was de eerste
slag bij het begin van de regering van Nebukadnezar bij de berg Megiddo… Har
Megiddon. Een gruwelijke veldslag, niet tegen Israel, maar tegen Egypte (de
andere grootmacht van toen), maar de koning van Juda had toevallig wel de
kant van Egypte gekozen.
Nebukadnezar wint, Jeruzalem weent, moet
bloeden. De koning moet zich vernederen (wordt vervangen door een marionet), schatting
betalen, de elite wordt gedeporteerd. = 605 v Chr. – hier wordt de droom van
Poetin reeds beschreven. 20 jaar later – 586 Jeruzalem met
de grond gelijk gemaakt, de tempel vernietigd, het heilige der heiligen…
weg! Nog eens een groot deel van het volk gedeporteerd. Onder hen Ezekiel,
en Jesaja II. (h. 40: Comfort ye, my people), de Klaagliederen.. als begin
van het verwerkingsproces… Het is gedaan! Wat doe je dan? En Jeremia, hij
correspondeert met de achterblijvers, vanuit Egypte.
Psalm 137
Aan babels stromen
daar zaten wij, en wij hebben geweend als wij aan Sion dachten.
50 jaar zal het nog duren voor
een deel van het volk mag terugkeren. De gedeporteerden zijn nooit
kunnen terugkeren... Hun kinderen - missschien, hun
kleinkinderen - wellicht nog. Velen zijn ook niet teruggekeerd. Zij die terugkeren,
zij verheffen hun stem, zij weeklagen, mede namens hun
ouders (zo zit je als kind in elkaar, ook als je zelf oud bent geworden).
Zie de doorwerking van de shoah... Ook al is het voorbij, dan nog schiet het gemoed vol,
om het onrecht de
voorouders aangedaan. De herinnering blijft leven… De doden zijn
present ook 2, 3 generaties later. Trauma’s worden doorgegeven. (Volgens
Dick Swaab, zelfs neurologisch, maar dit terzijde).
Het bijbels mensbeeld weet dat zeer wel: tot in het
tweede, derde geslacht werkt het door...
Dit lied zal dus waarschijnlijk gezongen zijn, na de ballingschap… Er wordt in perfectum gesproken over het zitten aan Babels stromen. Ook bij Ropartz.
De weeklacht
over het groot onrecht, het onuitsprekelijk lijden, wordt een aanklacht. Die
ramp kwam niet zomaar uit het niets, als noodlot … Nee, die is door mensen
veroorzaakt. De legers kwamen in opdracht, hun vernietigingsmachine werd van
boven aangestuurd, de vernieling was moedwillig, verkrachtingen,
moordpartijen, deportaties. Er is een dader, er is een aandrijver. Je ziet hem niet,
verscholen zit hij in zijn paleizen, god te spelen… Niemand kan hem raken.
Zo wordt het een rouwritueel - want dat is het eigenlijk, deze Psalm,
een verwerking van het leed door de gevoelsstroom in een rite te gieten…
Rouw is
rauw. Het trauma zit in het lichaam en in de ziel tegelijk. En moet
eruit.
Middels dit lied verwerkt een volk collectief het trauma van weleer.
En in dit proces hebben ook de ongemakkelijke emoties (wraakgevoelens) niet verheeld. Zij hebben hun legitieme plaats in dit proces.
Ze zijn namelijk reëel. Dus het heeft geen zin ze te verzwijgen, sterker
nog: als je die foute gevoelens onderdrukt, gaat het niet lukken -
of wordt de verwerking 'schijn'.
En nu? Vandaag?
Nebukadnezar is er niet meer, maar de nietsontziende machtgraaiers, het
systemische kwaad (‘het kwade’, ‘de boze’) is er nog: de geschiedenis
herhaalt zich niet, maar wel houdt zij een spiegel voor…
KRANT: De MORGEN januari 2023
De dag dat een raket insloeg
Op
zaterdag 14 januari 15.40 uur slaat een Russische Kh-22 raket, zo groot als
een touringcar, in op een woonblok aan de Overwinningskaai, om precies te
zijn: in nr. 118, in Dnipro (stad van ca. 1.000.000 inwoners). Meer dan
dertig appartementen zijn onmiddellijk verdwenen (gaan in vlammen op is te
vriendelijk: ze ‘verdampen in één klap, inclusief de inwoners). De
appartementen zijn met bijna chirurgische precisie aan stukken gescheurd,
daken en muren weggeslagen waardoor je plots kunt binnenkijken in de half
verwoeste woonkamers, badkamers en keukens. Een schaal met fruit staat nog
ongeschonden op tafel in een keuken die opengemaakt lijkt als een
poppenhuis. In een andere flat hangt een schilderij van een hond scheef aan
een keukenmuur. De rest van de keuken is er niet meer.
Dinsdagochtend komen families van enkele slachtoffers samen op de plaats van
de ramp. Ze houden een stille wake. Tot een vader zijn woede begint uit te
schreeuwen. “De Russen, laat ze allemaal omkomen, duivels zijn het”, roept
hij uit. Hij houdt zijn telefoon omhoog om een filmpje te toen van zijn
kleinzoon. “Dit kind ligt nog altijd onder het puin! Ik vervloek ze en ik
wens dat van elk Russisch gezin twee of drie kinderen ergens onder
brokstukken ligt, net als deze jongen.”
We herkennen het… Dit
is wat er gebeurt met een vriendelijke gewone man, als het kwaad toeslaat,
nabij komt, vlees-en-bloed treft, onder de huid kruipt.
Wij zouden het zelf kunnen zijn.
Wat kan hij doen? Niets. Hij is
machteloos om het kwaad te keren. En ook om de daders te vergelden
[bringing to justice], het is ijdele hoop. Net als het verlies zelf, ondragelijk.
En hij kan het uitroepen, roepen tot God… schreeuwen! Dat er
vergelding moet zijn, opwegend tegen het veroorzaakte lijden, rechtvaardig.
Laten we de vader die de Russen vervloekt, niet oordelen.
Laten we
begrijpen dat zulke wonden diep zijn, dat er generaties nodig zijn om
ze te helen.
En, een eerlijke verwoording ervan, helpt…
en daarnaar luisteren, zonder oordeel, ook. En ritualisering om - terwijl je het
meedraagt - toch door te kunnen gaan met het leven: Je slaat de bladzij niet om,
maar je leest anders.
Als Ropartz deze rouwrite op muziek zet, dan
kun je als het ware die proces volgen… van weeklacht over aanklacht naar een
roep om vergelding.. vreselijk wat hij zegt, netzo vreselijk als zijn pijn !
Maar als dat er dan uit is, en u kunt het (moet het) volgen op het
niveau van het gevoel (kracht van muziek), dan doet Ropartz toch ook iets
orgineels.
Na de meest gruwelijke zin, die ik niet durf herhalen… laat
hij de weeklacht herbeginnen.
Is het anders nu ? Ja toch. Eens de
oerkreet eruit is, klinkt de weeklacht toch anders. Vloeken kan een soort
katharsis zijn.
Maar vloek dan in de richting van God, - Hem komt de wraak
toe, Hij zal het vergelden (OT en NT). En laten we het dan ook daar
neerleggen, in vertrouwen dat God er wel weg mee weet,
-- het vertrouwen op de bevrijding die van God komt is immers het hoogste
goed, zijn hoop en vreugde voor altijd (zoals hij zichzelf heeft
voorgehouden - gezworen heeft, voor hij begon te vloeken).