Shutter Island en de shoah...

Deze pakkende en succesrijke thriller van Martin Scorsese, waarin de kijker op ouderwetse wijze de stuipen op het lijf wordt gejaagd bevat ook een groot aantal flashbacks die verwijzen naar de WO II en de shoah (de uitroeiing van de Joden en andere 'anderen'). De film zelf is misschien het best te karakteriseren als een psychologisch-ethische thriller: wie is er gek? wie manipuleert wie? wie is schuldig? hoe zit het met schuldig-zijn en zich-schuldig-voelen? En natuurlijk: wat is er nu echt aan de hand? De hoofdpersoon was aanwezig, zo wordt gesuggereerd, bij de bevrijding van Dachau en heeft daar de stapels lijken gezien, die je naar de keel grijpen. Overigens: de echte zwart-wit beelden van 1945 zijn nog veel angstaanjagender.

Even terzijde:
- De poort van het KZ die in de film wordt getoond is die van Auschwitz-Birkenau met 'Arbeit macht frei' erboven. De toegangspoorten van Dachau zijn minder bekend, dus filmisch minder geschikt. Trouwens de leus stond ook daar in het hetkwerk van één van de poorten.

- In Dachau zijn de kampbewakers al lang en breed gevlucht voor de bevrijders aankwamen. De soldaten die er waren hoorden bij de Waffen-SS, die daar ook een kamp hadden. Zij hadden zich overgegeven. Over hun lot (deels geëxecuteerd) is veel te doen geweest. Pas in 1989 hebben getuigen gesproken (voor geïnteresseerden is hier een link in het Engels).

Wat mij in de film stoorde is dat deze historische gruweldaad eigenlijk enkel gebruikt wordt om het horrorkarakter van de film op te drijven. Voor de plot is het nodig. Deze beelden moeten de suggestie aannemelijk maken dat marshal Teddy een groot trauma zou kunnen hebben, waardoor zijn huidige verwarring verklaard zou kunnen worden. Of cynischer gezegd: Om de samenzweringstheorie in het brein van Teddy te kunnen suggereren zijn er meer lijken nodig dan enkel die van zijn vrouw en kinderen. Ze dienen eigenlijk om de aandacht daarvan voorlopig nog af te leiden. Anders heb je het snel door dat het daar om gaat.

Deze instrumentalisering van de shoah stuit mij tegen de borst. Zo omgaan met dit fenomeen werkt de vergetelheid (Seinsvergessenheit voor de filosofisch geinformeerde) in de hand. Ik bedoel: we weten allemaal dat er in de jaren tussen 1542-1545 miljoenen mensen systematisch zijn omgebracht in Europa, N.B. niet gesneuveld (dat is ook al erg), maar doodgewoon verwijderd uit deze wereld, vernietigd op een ambtenaarlijk technische en burgerlijk cleane manier.

Stel dat het er 6.000.000 waren (zigeuners, homo's en andersgekleurden inbegrepen), dan zijn dat er ongeveer 6.000 per dag... en zulks niet ver weg, maar in het hart van de beschaving: In Goethe's Weimar konden ze de ovens ruiken zal ik maar zeggen.

Mocht Shutter Island deze vraag met kracht aan de orde stellen, ik zou het gebruik van die beelden in de film begrijpen. Echter: de beelden dienen enkel het horror-effect te versterken en de verhaal-lijn aannemelijk te maken. Kortom: de shoah dient om de mensen een uurtje intens kippevel te bezorgen.

Is dat op Scorsese's conto te schrijven, vroeg ik me af? Neen, de bron ervan ligt in het boek zelf. Ik citeer een uitspraak van de auteur (Dennis Lehane) en combineer die met een beschrijving van het boek:

"...Lehane has said he sought to write a novel that would be an homage to Gothic settings, B movies, and pulp. He described the novel as a hybrid of the works of the Brontë sisters and the 1956 film Invasion of the Body Snatchers. His intent was to write the main characters in a position where they would lack 20th century resources such as radio communications..."

"...The novel is interspersed with graphic descriptions of World War II and Dachau which Teddy helped to liberate."
 

Jammer, want zonder deze beelden zou de film het ook wel gehaald hebben, en zou ik gezegd hebben: wat een intelligente psychologisch-ethische thriller. Nu neig ik ernaar om het woord 'ethisch' er maar uit weg te laten.

augustus 2010, Dick Wursten