 |
|
Deze houtgravure heb ik lang geleden als los
blad gekocht bij een antiquaar. Ze is afkomstig uit het tijdschrift De
Katholieke Illustratie, een aflevering uit 1891. De ware grootte van het
blad is 50 x 26 cm. Deze prent is door de graveur Kellenbach in hout
gesneden naar voorbeeld van een schilderij van Karel Ooms. Het
bijschrift luidt: 'Gerechtelijke huiszoeking in de drukkerij van
Plantijn te Antwerpen in het jaar 1562. Naar de schilderij van Karel
Ooms.' De prent stelt het meest dramatische moment
voor uit de geschiedenis van de illustere drukkerij van Christoffel
Plantijn. Centraal staat de markgraaf van Antwerpen, die de leiding
heeft van de inval. Plantijn wordt namelijk verdacht van het drukken van
boeken die indruisen tegen de leer van de rooms-katholieke kerk, en dus
van ketterij.
|
|
 |
In dit detail zien we hoe een bediende van
Plantijn uit de kelder van de drukkerij de voorraad haalt. Daarbij heeft
Ooms ook gebonden boeken afgebeeld, wat een romantisering is omdat
drukkers in die tijd nog geen boekbinders waren. |
 |
Ook dit detail van het schilderij en de
gravure getuigt van enige romantisering. We zien hoe de drukkers door de
Antwerpse boekenpolitie worden vastgebonden. Links heeft Ooms een
klassieke drukpers uit de 16e eeuw opgesteld. |
|
 |
Deze twee heren zijn in dienst van de kerk
van Rome. Zij zijn 'censores', lieden die de inhoud van een boek
beoordelen en goed- of afkeuren. |
|
 |
Hoewel hij een beetje op de achtergrond is
gezet door Ooms, is deze man een belangrijke werknemer van Plantijn.
Misschien stelt hij een schrijver voor, wiens boek bij Plantijn in
productie is. Of hij is de redacteur en corrector. In ieder geval een
geleerde die Latijn en Grieks en zelfs Nederlands beheerste. Ooms heeft
hem afgebeeld bij het open raam: met goed licht om de drukproeven te
corrigeren. Let op zijn prachtig getroffen glimlach en het gebaar van de
hand aan de baard. |
 |
In het midden: mevrouw Plantijn. Ze begrijpt
de inval niet. De andere twee vrouwen heb ik niet kunnen duiden. |
|
 |
Om de dramatiek van het moment nog extra aan
te zetten, heeft Ooms zelfs de kinderen Plantijn in zijn weergave
betrokken. Het kindermeisje met de oudste zoon en een kleuter op de arm. |
|
De grote
afwezige op deze naar het schilderij van Ooms gemaakte gravure is
Plantijn zelf. Dat klopt. Toen hij door de markgraaf van Antwerpen werd
aangeklaagd op verdenking van ketterij was Plantijn in Parijs. Hij werd
ervan verdacht de drukker te zijn van een boekje onder de titel 'Brièfve
instruction pour prier'. Omdat hij in het buitenland was, werd Plantijn
bij verstek veroordeeld, waarna al zijn bezittingen bij opbod verkocht
werden. Na zijn terugkeer in Antwerpen kon Plantijn bewijzen dat het
gewraakte boek zonder zijn medeweten gedrukt was op zijn drukpersen, en
in opdracht van iemand die hij niet kende. [détail
dat ik waag te betwijfelen; Plantin was een handige jongen...DW] |
|
 |
Ik denk dat Ooms die onbekende op het
schilderij heeft afgebeeld. Deze man kijkt wel heel verdacht... |
|
Toen Plantijns bezittingen bij opbod
verkocht werden, hebben zijn vrienden het meeste van zijn bezittingen
gekocht en later aan Plantijn teruggegeven. Andere vrienden investeerden
geld in Plantijns nieuwe drukkerij. |
| |
Bron: 'Books and their Makers during
the Middle Ages', Geo. Haven Putnam, New York & London, The
Knickerbocker Press, 1897. |
